Notariat w RP

Notariat w Polsce w obecnym kształcie funkcjonuje od 21 kwietnia 1991 r., to jest od wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie. Notariusze prowadzą działalność gospodarczą indywidualnie bądź w formie spółek cywilnych lub partnerskich. Notariusz może prowadzić tylko jedną kancelarię notarialną.

Notariusz jest powołany (przez Ministra Sprawiedliwości) do dokonywania czynności, którym strony mają obowiązek lub chcą nadać formę notarialną (czynności notarialnych); dokumentuje on stosunki prawne stron zgodnie z wymogami obowiązujących norm prawnych, dbając o zachowanie bezpieczeństwa obrotu prawnego. W treści aktu notarialnego oświadczenia stron mogą być ujęte poprzez ich dosłowne przytoczenie lub poprzez ich zredagowanie, z zachowaniem wyartykułowanych przez stronę intencji. Za każdym razem jednak, to strony decydują, czy zgadzają się z zapisami aktu notarialnego sformułowanymi przez notariusza. Akty notarialne są przed ich podpisaniem odczytywane stronom. Notariusz upewnia się też czy ich treść jest dla stron zrozumiała i dopiero wówczas strony, a następnie notariusz podpisują akt.

Notariusz jest organem ochrony prawnej i wykonuje funkcje publiczne. Według treści art. 2 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie – notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego. Notariusz dba, by czynności notarialne były zgodne z prawem oraz słusznymi interesami stron tych czynności, a jednocześnie, by nie naruszały praw osób trzecich. Akty notarialne są prawomocnymi dokumentami urzędowymi.

Notariusz nie jest urzędnikiem państwowym (organem władzy publicznej), ale jest funkcjonariuszem publicznym – nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, nie rozstrzyga sporów i nie przeprowadza postępowania dowodowego, działa jednak w sferze wymiaru sprawiedliwości, podejmując decyzje stosowania prawa, w szczególności zmierzając do zapobieżenia przyszłym sporom stron dokonywanych czynności notarialnych.

Czynności notarialnych notariusz dokonuje w kancelarii notarialnej. Czynność notarialna może być dokonana także w innym miejscu, jeżeli przemawia za tym charakter czynności lub szczególne okoliczności.

Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość, ze względu na wykonywane czynności notarialne (art. 18 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie), co determinuje poziom ochrony danych osobowych nie tylko w związku z wykonywaniem zawodu notariusza, ale też w funkcjonowaniu kancelarii notarialnej w ogóle.

Notariusz jest podatnikiem podatku od towarów i usług, a także płatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych przy czynnościach cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego oraz płatnikiem podatku od spadku i darowizn od dokonanej w formie aktu notarialnego:
1) darowizny; 2) umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie; 3) umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności; 4) umowy nieodpłatnego ustanowienia użytkowania.
Jako płatnik notariusz obowiązany jest do pobrania należnego podatku i odprowadzenia go na rachunek urzędu skarbowego, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na siedzibę płatnika wykonuje swoje zadania.

Notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie w postaci taksy notarialnej. Stawki taksy notarialnej oraz kwoty wynagrodzenia za czynności notarialne dokonane poza kancelarią określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.